'Arrestatieteams' ratjetoe zonder deugdelijke regels

Description

Arrestatieteams heten ze in de volksmond, en ze worden steeds vaker ingezet. In werkelijkheid gaat het om een ratjetoe aan speciale politiediensten waarvoor duidelijke wet- en regelgeving deels ontbreekt. Het is tijd hier wat aan te doen, concluderen onderzoekers in het deze week verschenen rapport 'Aanhoudend dienstbaar'. ,,Er zijn mensen getraumatiseerd door klatsboemoptredens van dit soort teams. Het kán niet dat er niemand verantwoordelijk is."

Amsterdam

Met de zogenoemde aanhoudings- en ondersteuningsteams die vallen onder de Dienst Speciale Interventies (DSI) zit het over het algemeen wel snor, constateren de onderzoekers. Die keken op verzoek van het ministerie van Justitie en Veiligheid ook naar de inzet en aansturing van de zogenoemde ondersteuningsgroepen (OG's).

Van die laatste soort heeft onder meer elke regionale politie-eenheid er een, maar waarvoor ze worden ingezet en onder wiens verantwoordelijkheid varieert nogal. Ook de manier van werken, het budget en hoe zo'n ondersteuningsgroep zich presenteert is per politieregio verschillend.

Onderzoeker Jaap Timmer, politiesocioloog aan de Vrije Universiteit Amsterdam legt uit dat dit soort groepen sinds de jaren negentig bestaan bij de politie. ,,Ze komen voort uit de aanhoudingseenheden, onderdeel van de mobiele eenheid, en bestaan veelal uit politiemensen die deze taak erbij hebben en normaal gesproken zogenoemd afbreekbaar politiewerk doen."

Wildgroei

In de praktijk was sprake van wildgroei. Timmer: ,,Er was een groep die Jaguars had als inzetauto's. Her en der zag je pseudo-arrestatieteams. Sommige zelfs met eigen baretten. Ook weer niet zo heel vreemd, want ze hebben dezelfde vaardigheden omarmd als de aanhoudings- en ondersteuningsteams. Denk aan de woning- en de autoprocedure (gespecialiseerde aanhoudingsmethoden, red.)."

Tegenwoordig weet alleen de kenner een regionale ondersteuningsgroep in actie te onderscheiden van een DSI-eenheid. Timmer: ,,De DSI heeft voor een geplande actie speciale pakken. Als ze zo van kantoor komen zie je ze in spijkerbroek met daarop het bekende grijze kogelwerende vest en de grijze helm. De dames en heren van de ondersteuningsgroep lopen in het zwart of blauw. Vaak ook met een zwart helmpje van de aanhoudingseenheid." Want om de spraakverwarring compleet te maken: die eenheden bestaan dus ook nog, als onderdeel van de mobiele eenheid. Waar het in dit onderzoek dus niet over gaat.

Dat het geen kwestie in de marge is, blijkt uit de cijfers over de ondersteuningsgroepen die de onderzoekers met moeite op een rijtje kregen. Terwijl het aantal inzetten van de zes aanhoudings- en ondersteuningsteams die onder de DSI vallen sinds de eeuwwisseling zo'n beetje constant bleef, verdubbelde het aantal inzetten door ondersteuningsgroepen tot een kleine 4.000 per jaar in 2023.

Klachten

De OG's hadden in dat jaar in totaal 479 medewerkers, van wie er 389 dit werk deden naast hun reguliere politietaak. Behalve voor risicovolle aanhoudingen worden de OG's ook gebruikt voor het bewaken en beveiligen van bedreigde personen en ondersteuning bij politie-ingrijpen door bijvoorbeeld deuren open te breken of peilbakens te plaatsen.

Het zorgpunt is dat de ondersteuningsgroepen werk doen dat veel lijkt op dat van de AOT's, maar dan zonder dat een hoofdofficier van justitie er vooraf toestemming voor hoeft te geven. Het is zaak daarin heldere keuzes te maken, legt Timmer uit. ,,Of die teams moeten dat werk niet meer doen, of er moet worden geregeld dat hun inzet is gedekt door een hoofdofficier van justitie."

De huidige situatie leidt tot klachten, onder meer van de Nationale Ombudsman en rechters. Dat laatste blijkt uit het op een rij zetten van relevante rechterlijke uitspraken, wat in dit onderzoek volgens Timmer voor het eerst is gedaan. ,,Het is al gebeurd dat een verdachte een half jaar korting kreeg op zijn gevangenisstraf, enkel en alleen omdat zelfs de officier van justitie niet helder kreeg welk 'arrestatieteam' er nou precies verantwoordelijk was voor zijn aanhouding."

Getraumatiseerd

Nu de problematiek in kaart is gebracht, kan de politie niet anders dan ingrijpen, meent Timmer. ,,Blijft het zoals nu, dan kan een rechter in de toekomst maar zo beslissen het Openbaar Ministerie niet-ontvankelijk te verklaren en is de verdachte meteen vrij." Het goed regelen is een principekwestie, vinden veel voor het onderzoek geïnterviewde politiemensen, officieren van justitie en rechters. Timmer: ,,Bij dit soort optredens raken soms mensen getraumatiseerd, denk aan vrouwen en kinderen. Het kán niet dat er dan niemand verantwoordelijk is. We zijn geen bananenmonarchie."

Overigens is het uiteraard niet de bedoeling van de onderzoekers om integere politiemensen een douw te geven, benadrukt Timmer. Hij is onder de indruk van wat hij zag bij speciale politieoperaties waar hij voor dit onderzoek bij mocht zijn als observator. ,,Het is niet alleen hatseflats door de deur beuken. Bij een observatie van een drugspand werden ook klanten ingerekend. Een teamlid liep naar zo'n klant toe om hem aan te houden, toen hij zag dat er achter in zijn auto een klein kind zat in een kinderzitje. Direct werd besloten deze verdachte niet op dat moment te arresteren, in het belang van de kleine. Dat soort dingen zien ze dus heus wel."

Het rapport ligt inmiddels bij de minister van Justitie en Veiligheid en de Tweede Kamer. De onderzoekers adviseren betere wet- en regelgeving en het goed organiseren van sturing en verantwoording. Daarbij kan Nederland een voorbeeld nemen aan België, waar na een reeks misstanden een Vast Comité van Toezicht op de politiediensten werd ingesteld, ook wel bekend als Comité P.

Fiod en FastNL

Overigens zijn er meer groepen waar de conclusies en aanbevelingen voor gelden, zegt Timmer. ,,Denk aan het aanhoudingsteam van de Fiod en het team FastNL van de landelijke eenheid (opsporing voortvluchtigen, red.). "