Ze hebben het over ‘buitenproportioneel politiegeweld': de pro-Palestinademonstranten die vorige week dinsdag en woensdag universiteitsgebouwen in Utrecht bezetten. Beide acties werden door de ME de kop ingedrukt, maar dat ging niet zonder slag of stoot. Maar wat is nou precies politiegeweld en wanneer gaan agenten te ver?
Het korte antwoord: agenten en dus ook ME’ers mogen best wel veel (gewelds)middelen inzetten mits het een doel dient. Jaap Timmer weet daar alles van. Hij is politiewetenschapper aan de Vrije Universiteit (VU) en doet onderzoek naar geweld in het politiewerk.
Over de demonstraties van afgelopen week is hij duidelijk: demonstreren is een grondrecht wat niet zomaar in te perken is. Dat geeft demonstranten best wel veel vrijheid. Toch kan er wel ingegrepen worden als daar goede en wettelijke grond voor is. Dat ingrijpen, dat wordt besloten door de veiligheidsdriehoek. Die bestaat in Utrecht uit de (loco-)burgemeester, maar ook uit de politie en het openbaar ministerie.
Aangifte doen
Burgemeester Dijksma kan dus, vanuit de driehoek, beslissen om een demonstratie wel of niet te beëindigen. Maar omdat de Utrechtse demonstraties plaatsvonden op universiteitsgrond, moest daarvoor wél eerst aangifte gedaan worden door het college van bestuur. Dat gebeurde op beide avonden. ,,De driehoek gaat dan bespreken of en hoe ze in gaan grijpen", legt Jaap Timmer uit.
En dat gebeurde dus beide keren door het inzetten van de Mobiele Eenheid (ME). Dat zijn politieagenten die zwaarder bewapend en beschermd zijn dan gewone agenten. ,,Zij vorderen demonstranten dan om weg te gaan. Doet de politie dat? Dan heb je je daar aan te houden en dan is het feit dat je demonstreert niet meer relevant.”
Duw krijgen
Als je blijft zitten op de plek waar je zit, terwijl de politie zegt dat je weg moet gaan, kan dat al reden zijn voor een aanhouding. Dat gebeurt in de praktijk eigenlijk nooit. ,,Want daar heeft de politie dan weer geen belang bij.” De agenten zien liever dat de groep weggaat en daarom worden er bijvoorbeeld charges uitgevoerd om de groep een kant op te bewegen. ,,Geef je geen gehoor? Dan kun je een duw krijgen.”
Die vormen van geweld bouwen op, legt Timmer uit. De duw kan veranderen in een klap, de klap in de inzet van een hond. Ook waterwerpers, paarden en traangas zijn mogelijkheden, maar dat is niet altijd even makkelijk in een (smalle) binnenstad als Utrecht. Oók vorige week is er sprake geweest van geweld tijdens de demonstraties in Utrecht.
Linie breken
Bijvoorbeeld omdat demonstranten de linie van de ME probeerden te breken. Ook zou de wapenstok ingezet zijn op mensen die een bus vol aangehouden demonstranten probeerden tegen te houden. De politie zegt ook dat demonstranten die niet vrijwillig die bus in wilden, zijn getild. Ook dit is een vorm van geweld, zegt Jaap Timmer.
Maar is er sprake geweest van buitenproportioneel geweld? Het is lastig om daar een eenduidig antwoord te geven. In principe vallen deze vormen van geweld binnen de bevoegdheden van de ME, maar dat betekent niet dat het daarmee ‘klaar’ is. Timmer: ,,De politie maakt altijd een geweldsrapportage. Als er aanleiding toe is, wordt deze kritisch geëvalueerd.”
Ook kunnen demonstranten aangifte doen als zij vinden dat ze onheus bejegend zijn. In dat geval beslist het OM of er sprake is van buitenproportioneel geweld. Of de OM op dit moment onderzoek doet naar de gebeurtenissen van vorige week en of er aangiften zijn binnengekomen, is niet bekend.