Identificatie als sleutel
Iemand die zich van een grotere afstand voor @Eva.stories interesseert, is Rob van der Laarse. Als hoogleraar Heritage and Memory of War and Conflict aan de Universiteit van Amsterdam ziet hij @Eva.stories in de lange traditie van Holocaust-vertellingen met behulp van dagboeken. Die verhalen, zo stelt hij, worden continu ‘gemedialiseerd’, van dagboek naar film naar musicalstuk en weer terug. Een Instagram-vertelling is slechts een volgende stap in het vertellen van de Holocaust op een persoonlijke manier, toegesneden op de beeldcultuur van nu.
De traditie van het uitwerken van Joodse tienerdagboeken is in de twintigste eeuw vanuit Amerika overgewaaid. De redenen daarvoor zijn talrijk en complex, maar één daarvan is zeker de heldenrol die de VS zichzelf moesten aanmeten. Hun kostbare inmenging in de oorlog, waar veel Amerikaanse zonen sneuvelden, moest worden gerechtvaardigd, vertelt Van der Laarse. ‘Verhoudingsgewijs was er een ongekend hoog slachtofferaantal onder Amerikaanse jongens. Dan zoek je altijd naar een reden: hebben we gevochten voor justice en een right war?’ Waar het aanvankelijk nauwelijks meewoog in de beslissing de oorlog in te gaan, bleek later de gruwelijke Holocaust de perfecte kandidaat om de oorlog zin te geven.
Gemotiveerd om het publiek te doordringen van de onmenselijkheden en ongehinderd door eigen gemengde gevoelens van daderschap die Europeanen tartten, stortten uitgevers, schrijvers en filmmakers zich op manieren om de verhalen aangrijpender te maken. Techniek nummer één voor de verhalen aan de man brengen: het vertellen van persoonlijke, behapbare verhalen waarmee het publiek zich kan identificeren. Het dagboek is daar perfect voor.
Als voorbeeld geeft Van der Laarse het bekendste dagboek, dat van Anne Frank. De VS liepen voorop in het gebruik van haar verhaal. In Nederland was aanvankelijk geen uitgever geïnteresseerd en volgde de doorbraak pas nadat een Engelse vertaling verscheen. Ook het Anne Frank-huis opende eigenlijk als een documentatiecentrum van hedendaags racisme in plaats van een herdenkingsplek voor Anne Frank en de Holocaust. ‘Maar daar klopten steeds meer Amerikaanse toeristen aan de deur die haar dagboek hadden gelezen: ‘Mogen we op bezoek om te kijken?’ Pas na vele Amerikanen zag het Nederlandse Anne Frank-huis de emotionele waarde van het verhaal.
Wat betreft de inhoud ziet Van der Laarse dan ook niet veel nieuws bij @Eva.stories: ‘Het is in wezen nog steeds het Anne Frank-verhaal.’ De ‘Instagramificatie’ van het dagboek, dat de hoofdpersoon in de vorm giet waarin zoveel tienermeisjes vandaag de dag opereren, vergroot die identificatie weer. ‘Je zit haast letterlijk in haar huid.’
Dat het medium Instagram op een vernieuwende manier wordt gebruikt verbaast Van der Laarse niet. ‘Alle nieuwe storytelling-technieken worden als eerste op de Holocaust toegepast.’ In dit geval ziet hij succes in de grote kijkersaantallen, en hij verwacht dan ook dat @Eva.Stories veel navolging zal krijgen. Ook denkt hij dat de identificatie van Holocaustverhalen nog lang niet zal stoppen. ‘We zien hier een generatie die het helemaal niet heeft meegemaakt, de hele beleving – maar toch een steeds emotioneler, indringender medium daarvoor kiest. Dat is nog in volle gang.’
‘Instagram heeft in ieder geval een veel diepere laag gekregen’, zeg Van der Laarse. Inderdaad – @Eva.stories bewijst hoe Instagram ook duistere verhalen kan huisvesten. In het laatste shot zie je Eva in een wagon. Zoals alle vloggers die de kijker iets willen toevertrouwen, filmt ze haar hoofd van beneden – maar zij zegt niks. Ze snikt terwijl honden blaffen en met een doffe dreun de deur dicht valt. Het is over met de story. De kijker keert terug naar het Instagram-dashboard.
