Verborgen kampgeschiedenissen

  • Rob van der Laarse

Press/Media: Other

Subject

Verborgen kampgeschiedenis

Communistische werkkampen, vernietigingskampen of heropvoedingskampen. Elk Europees land heeft kampgeschiedenis. Vaak blijven ontluisterende verhalen daarover diep verborgen. Rob van der Laarse diepte er veel op met een interdisciplinair Europees team. Verzoening en diplomatiek succes bracht het onderzoek ook nog.

Rob van der Laarse is hoogleraar op de gedeelde Westerbork-leerstoel Erfgoed van de Oorlog, van de UvA en VU. Met financiering van onder andere NWO leidde hij de afgelopen drie jaar het project Accessing Campscapes. Inclusive strategies for European conflicted heritage: indrukwekkend Europees onderzoek naar de tegenwoordige rol van voormalige oorlogs- en werkkampen in de nationale en Europese herinneringsculturen.

Verstopt onder een varkensboerderij

De waarde van de samenwerking tussen universiteiten en zes landen in het project wordt mooi zichtbaar in het zigeunerkamp bij het Tsjechische dorp Lety. Van der Laarse: ‘Het kamp stond bekend als Duits, men verzweeg dat het door de Tsjechen zelf was gebouwd voor ‘asocialen’. De overheid gaf later toestemming voor de bouw van een kolchoz, een grote varkensboerderij op het terrein die later particulier werd. Jarenlang protesteerden er Romani activisten, en ook Amnesty International, Brussel en Israël eisten dat de boerderij zou verdwijnen ten guste van een herinneringsplek. Tevergeefs.’

De eigenaar was zó blij
Totdat het Tsjechische Lidice, het herinneringscentrum van een ander kamp, Van der Laarse adviseerde de directeur van die boerderij een brief te schrijven. Hij schreef dat ze geen politieke bedoelingen hadden, maar wetenschappers waren die alleen wilden kijken. Van der Laarse: ‘Die eigenaar was zó blij dat hij eindelijk een gewone brief kreeg en geen fel protest. Hij liet ons toe.’

‘Ons werk in Lety is een opmerkelijk diplomatiek succes’

En toen begon het pas. ‘De Tsjechische archeoloog Pavel Vareka ontdekte al vrij snel dat de varkensstallen niet op de fundamenten van het kamp waren gebouwd, dus die waren nog helemaal in tact. De Tsjechische overheid dacht toen: dan hebben we dus eigenlijk goed werk verricht. Dat verandert het frame, we gaan nu volledig meewerken. De regering had het hele archief met alle namen nog, dat mochten we inzien. De varkensboer werd ruimhartig uitgekocht en er komt een museum. Uniek is ook dat Roma-mensen, die nooit met anderen spreken over hun oorlogsherinneringen, ook betrokken zijn. Ze werken met onze Tsjechische, Britse, Noorse en Spaanse archeologen samen in een succesvolle speurtocht naar de lang verzwegen massagraven. Dat zij zich nu erkend voelen, scheelt enorm veel leed.’

Boze mensen krijgen een baan
Nu leggen de onderzoekers ijverig alles vast, ook de verguisde varkensboerderij, voordat die verdwenen is. ‘Die boerderij maakt óók deel uit van de geschiedenis’, verklaart Van der Laarse. ‘We hebben geadviseerd om in het museum ook de landbouwcollectivisatie uit de communistische tijd te laten zien. Dat ligt nu namelijk weer gevoelig. Maar de mensen uit de omgeving, die boos waren omdat ze hun baan in de fabriek kwijt zijn, zijn al bijgedraaid. Ze gaan nu werken voor het museum.’

Tevreden stelt Van der Laarse vast: ‘Ons werk in Lety is een opmerkelijk diplomatiek succes in een sterk nationalistisch Oost-Europa, dat laat zien hoezeer internationaal onderzoek deuren kan openen.’ Foto: Památník v Mirovicích, Wikipedia

Meer over dit onderzoek staat in mijn artikel op de nieuwssite van NWO. Lees daar bijvoorbeeld over de werkelijke geschiedenis van ons eigen kamp Westerbork, die indirect mede heeft geleid tot de Molukse treinkaping in 1977. Foto: HC Kamp Westerbork.

Deel dit artikel
Period11 Oct 2019

Media coverage

1

Media coverage