Media coverage
1
Media coverage
Title Wanneer mag de Mobiele Eenheid ingrijpen op een UvA-protest? En 13 andere vragen over de ME Degree of recognition Regional Media type Print Country/Territory Netherlands Date 17/05/24 Description In de afgelopen twee weken heeft de Mobiele Eenheid vier keer ingegrepen op en rond de Universiteit van Amsterdam bij protesten. Terwijl de politie het optreden gerechtvaardigd noemt, zijn demonstranten boos over het ingrijpen. Veertien vragen over wat de politie kan, mag en doet bij (deze) demonstraties.
1. Wanneer mag de Mobiele Eenheid (ME) ingrijpen?
Als de burgemeester heeft besloten een demonstratie te beëindigen, maar deze wél voortduurt, zet de politie de ME in. Die heeft de afgelopen twee weken vier keer opgetreden bij de studentenprotesten op en rond de UvA.
ME’ers zijn politieagenten die naast hun dagelijkse werk, als bijvoorbeeld wijkagent of rechercheur, worden opgeroepen in crisissituaties.
UvA-hoogleraar sociologie en criminoloog Marie Rosenkrantz Lindegaard van het Nederlands Studiecentrum voor Criminologie en Rechtshandhaving (NSCR) zegt dat de ME komt als alle andere opties zijn uitgeput. Denk dan aan buurtagenten en de vredespolitie. “Dan is praten niet meer mogelijk.”
2. Soms treedt de politie pas na anderhalve dag op, zoals bij de UvA-demonstratie op het Binnengasthuisterrein op woensdag 8 mei, en soms dezelfde dag nog, zoals maandag 13 mei op het Roeterseiland. Waarom dat verschil?
Volgens politiewetenschapper Jaap Timmer (Vrije Universiteit) denkt de politie over elke stap na. Soms kan uit tactische overwegingen besloten worden te wachten, soms is het een strategische keuze omdat de politie wacht op voldoende collega’s.
“Je kunt ook demonstranten de gelegenheid geven hun punt te maken, terwijl je langzaam ingrijpt,” zegt Timmer. Volgens hem was dat de strategie toen Extinction Rebellion de ringweg A10 bezette.
Soms kan ingrijpen niet vanwege de wet. Bij de bezetting van het Binnengasthuisterrein werd de politie verweten niet snel genoeg te hebben ingegrepen: de barricades stonden immers op de openbare weg, niet op het UvA-terrein. Timmer: “Maar als je dan zou ingrijpen, zou je ook op UvA-grond moeten ingrijpen.” Dat kon nog niet, omdat de universiteit geen aangifte had gedaan. Dat is een verschil met maandag 13 mei op het Roeterseiland: toen deed de universiteit na enkele uren al aangifte.
En soms is er sprake van logistieke beperkingen. Op Roeterseiland was in de nacht van maandag 6 mei geen politielamp voorhanden, die moest eerst ingehuurd en verplaatst worden. En op dinsdag waren er te weinig agenten om op het Binnengasthuisterrein in te grijpen.
3. Moet de ME waarschuwen voordat deze ingrijpt?
Voordat de ME ingrijpt, moet de politie de demonstranten duidelijk maken dat zij moeten vertrekken. “Eerst wordt er gewaarschuwd,” aldus een politiewoordvoerder. “Soms wordt ook een onderhandelaar ingezet, zoals woensdag 8 mei op het Binnengasthuisterrein. Als de demonstranten niet vertrekken, moet de ME drie keer vorderen. Er zijn politiewaarnemers aanwezig, die controleren of de vorderingen voor iedereen te verstaan zijn. Na de vorderingen is de ME bevoegd geweld te gebruiken.” Aan het geweld moet ook een waarschuwing vooraf gaan, als de omstandigheden zich daarvoor lenen.
Timmer nuanceert de drie vorderingen. Volgens hem geldt dat aantal enkel in het geval van huis- of erfvredebreuk. Advocaat Magrete van der Steeg staat regelmatig politiemensen bij. Ook zij zegt dat het aantal van drie vorderingen niet ‘terug te vinden is in regelgeving’. Wel zegt ze: een vordering moet luid en duidelijk hoorbaar zijn. “Als jij het niet kunt horen, kan jou niet verweten worden dat je je niet uit de voeten maakt.”
Op donderdag 9 mei voerde de ME charges uit op het Spui zonder dat (hoorbaar) omgeroepen werd dat demonstranten de plek moesten verlaten, zagen verslaggevers van Het Parool. Ook op maandag 13 mei greep de ME in op het Roeterseiland zonder dat daar (hoorbare) vorderingen aan vooraf waren gegaan.
4. Op het Rokin voerde de ME op woensdag 8 mei een charge uit tot aan halverwege de Amstelstraat. De politie sloeg op demonstranten die al wegrenden, zag Het Parool. Waarom?
Jaap Timmer was niet bij de demonstratie aanwezig, maar zegt hierover: zodra agenten stoppen met het wegjagen van een menigte dan neigt die vaak weer stil te gaan staan. “Bovendien moet het ook een keer afgelopen zijn. Het werd donker, het wordt lastiger werken. Het is dan gewoon wegwezen.”
Advocaat Van der Steeg vult aan: individuele politieagenten mogen zelf besluiten over het geweld dat ze gebruiken naar eigen, professionele standaarden. “Soms zie je als buitenstaander de meerwaarde daarvan op het moment zelf niet, en vraag je je af: wat is de nut en noodzaak hiervan? Maar dat maakt het niet meteen onrechtmatig.”
Een politiewoordvoerder zegt dat de ME soms gezamenlijk probeert ‘een groep weg te krijgen’. Dat gebeurt in eerste instantie door de wapenstok of het schild duwend te gebruiken, maar als dat niet lukt kunnen er tikken worden uitgedeeld.
Lindegaard benadrukt dat de politie een ‘veilige werkruimte’ creëert voor zichzelf. “Zij proberen dus mensen uit die ruimte te krijgen, zodat ze kunnen werken. Soms door te slaan, door te duwen of mensen op de grond te plaatsen.”
5. De ME heeft meerdere geweldsinstrumenten. Zo werd op het Roeterseiland en bij het Binnengasthuisterrein een shovel ingezet. Wanneer mag de ME welk geweld gebruiken?
De politie is alleen bevoegd geweld te gebruiken ‘als het niet anders kan’, zo staat in de politiewet en de ambtsinstructie. Er is een opbouw van de zogeheten ‘geweldsladder’.
Om te beginnen heeft de ME de wapenstok. Er zijn een korte, uitschuifbare wapenstok en een lange variant, maar volgens Timmer hebben ME’ers doorgaans enkel die laatste bij zich. Sinds 2018 is deze wapenstok tien centimeter langer en niet meer van rubber, maar van staal.
Heeft de wapenstok niet het beoogde effect, dan kan de politie pepperspray gebruiken. Pepperspray is overigens niet hetzelfde als traangas: laatstgenoemde is een gas dat rookt en ogen en luchtwegen irriteert. Dat mag de politie enkel met uitdrukkelijke instemming van de burgemeester inzetten.
Tijdens de universiteitsprotesten zette de politie bovendien vaak honden in. Die werken vooral als afschrikmiddel.
Wat betreft inzet van geweldsmiddelen houdt het bij de UvA-protesten hier wel op, aldus Timmer. “Zowel op Roeterseiland als in de oude binnenstad heb je smalle grachtjes. Daar kun je verder niet zoveel. Dan moet je er – sorry voor deze woorden – soms op los rossen om mensen in beweging te krijgen.”
Paarden werden alleen opgesteld op maandag 6 mei op het Roeterseiland, maar niet ingezet. De ME zal dat op de gracht niet doen: daar kunnen mensen in paniek raken en in het water vallen.
Doorgaans heeft de ME ook de beschikking over waterkanonnen, maar die zijn stuk en moeten dus van de Duitse of Belgische politie geleend worden. Ook daar moet de burgemeester toestemming voor geven. “Al kun je amper met een waterwerper die grachtjes op,” zegt Timmer. Volgens hem had een waterkanon alleen woensdag op het Rokin zin gehad.
6. Aan welke regels moet de ME zich houden bij het gebruiken van geweld?
Elk geweld dat de politie gebruikt, moet proportioneel zijn – dus in balans met wat demonstranten doen en naar omstandigheden. Ook moet het subsidiair zijn: dat betekent dat het minst indringende middel op de minst indringende manier wordt geprobeerd. “Als je dus één keer slaat en dat helpt,” zegt Timmer, “dan moet je geen twee keer slaan.”
Een ME’er moet het bovendien altijd melden als die geweld heeft gebruikt, zegt een politiewoordvoerder.
Criminoloog Lindegaard vindt wel dat er meer aandacht moet komen voor de-escalatie in politietrainingen. “Ze worden nu vooral getraind op het omgaan met agressie, waar ze dan ook heel veel mee te maken krijgen.”
7. Mag de ME ook ingrijpen bij vreedzame protesten en geweldloze demonstranten?
In principe niet, maar de politie grijpt wel in als er strafbare feiten zijn gepleegd. Als de universiteit aangifte van erfvredebreuk heeft gedaan tegen demonstranten – zoals op de tweede maandag op Roeterseiland – en er alsnog demonstranten aanwezig zijn, overtreden ze de wet.
“Die demonstranten kunnen zeggen: we zijn vreedzaam,” zegt Timmer. “Maar dat is onzin, want je deed iets wat niet meer mocht.”
Dat verklaart ook waarom maandag 13 mei de ME buiten op het Roeterseiland ingreep, terwijl binnen vernielingen plaatsvonden. De mensen buiten maakten zich immers ook schuldig aan een strafbaar feit. Zij moesten daar weg.
“Een ME’er kan in een groep van honderden mensen geen onderscheid maken tussen vreedzame en niet-vreedzame demonstranten,” zegt een politiewoordvoerder. “Als er is gevorderd en je moet weg, kun je een klap verwachten. Het is dan naïef om te blijven staan – al heb je je handen omhoog.”
8. Op het Roeterseiland bleef maandag 13 mei een ME’er inslaan op een student die al in een hoek lag. Mag dit?
Politiewetenschapper Jaap Timmer heeft dit filmpje ook gezien. “Dat is gewoon niet goed,” zegt hij, hoewel onbekend is wat er aan het filmpje vooraf is gegaan. “Dit hoort niet, dit dient geen doel.” Van politiemensen mag je verwachten dat ze professioneel en proportioneel omgaan met geweld.
Het goede nieuws, zegt Timmer: je ziet een collega-ME’er ingrijpen. “Dit zal vast vaker zijn gebeurd, op een paar plekken, op meerdere momenten.”
“Geweld op beeld ziet er vaak heftig uit,” zegt de politie. “We doen onderzoek naar het betreffende filmpje. Dit geweld is gemeld door de ME’er in kwestie.”
9. Hoe betrouwbaar zijn filmpjes van politiegeweld?
Veel filmpjes van de protesten en het politie-ingrijpen gaan rond op sociale media.
Lindegaard heeft voor haar onderzoeken veel filmpjes van demonstraties en rellen bekeken. “Videomateriaal is heel complex,” zegt zij. “Er gebeurt heel veel. Dus als ik keek, keek ik naar camerabeelden vanuit verschillende hoeken, en zelfs dan is het nog lastig om te reconstrueren wat er wanneer gebeurt.”
Het is waardevol om te filmen wat er gebeurt: daardoor kwam de wereld in 2020 in opstand na de moord op de zwarte Amerikaan George Floyd - door een witte agent. “Maar je zoomt met een filmpje wel in op een specifieke handeling, terwijl je niet ziet wat er in de omgeving gebeurt.”
Lindegaard heeft meermaals meegelopen met de politie, maar ook met ov-personeel. “Het is heel andere koek als je in de chaos staat. Geluid en geur beïnvloeden ook je handelen. Dat krijg je niet mee als je videobeelden bekijkt.”
10. Wie zijn die politieagenten in spijkerbroek?
Vrijwel elke dag dat er op de universiteit geprotesteerd werd, verschenen er agenten in burgerkleding: in spijkerbroek en sneakers, een zwart jasje met ‘politie’ en een helm op. Dit zijn leden van de aanhoudingseenheid (AE), en dat is weer het onderdeel van de ME dat relschoppers vóór de linie aanhoudt.
Ze hebben geen burgerkleding aan omdat ze spontaan zijn opgeroepen, zoals sommigen denken, maar zodat ze onherkenbaar in de menigte op kunnen gaan wanneer nodig. Ze zijn nog steeds agent, maar dan in burger. Dit zijn ‘stillen’ of – zoals ze vroeger werden genoemd – ‘Romeo’s’, vernoemd naar hun rang volgens het militaire alfabet.
11. Volgens sommigen werd mensen op het Binnengasthuisterrein medische zorg ontzegd terwijl de ME ingreep. Mag dit?
Extinction Rebellion de ringweg A10 bezette was op de derde dag van de protesten, werd door de ME medische hulp ontzegd aan iemand wiens ademhaling stokte. Pas na tien minuten zou volgens haar de ambulance gebeld zijn. Een waarnemer van Amnesty International was hierbij aanwezig. Een woordvoerder van Amnesty laat weten dat het oproepen van de ambulance ‘lang’ duurde, zonder een exacte tijdsindicatie te willen noemen.
Jaap Timer zegt dat ME’ers in principe aanvragen voor medische zorg moeten doorgeven. Maar een van de problemen was ook dat op het Binnengasthuisterrein door de barricade geen hulpdiensten meer konden arriveren – zowel voor demonstranten als voor omliggende bewoners.
Er zijn meer kanttekeningen te plaatsen bij de situatie. Volgens Lindegaard is het ingewikkeld een ambulance te laten komen als de werkplek onveilig is. “Als de politie daar ook nog rekening mee moet houden tijdens een ontruiming, kost dat veel capaciteit. Je bent ook verantwoordelijk voor de veiligheid van dat ambulancepersoneel.”
12. Hoe kun je aan de ME duidelijk maken dat je van plan bent om weg te gaan?
Dat is iets wat je van tevoren als organisatie van een demonstratie moet afspreken, vindt Lindegaard. “Vaak zie je dat mensen hun handen omhoog doen, maar dat wordt niet altijd opgepikt.” Zij beaamt dat veel studenten in paniek moeten zijn geweest bij de protesten en weg moeten hebben gewild.
Haar voorstel: wapper met een witte vlag en communiceer op voorhand met de politie dat dit het teken is dat je de demonstratie wilt verlaten. Jaap Timmer geeft een simpeler antwoord. “Gewoon weggaan. Dat is het doel van de ME-inzet.”
Tijdens de demonstraties op en rond de UvA viel het verslaggevers van Het Parool op dat demonstranten soms tussen meerdere linies terechtkwamen: zij probeerden weg te komen, maar leken geen uitweg te vinden. Het advies van Timmer in zo’n situatie: spreek een agent aan. “ME’ers zijn geen robocops, het zijn gewoon politiemensen. Als je ze wat vraagt, geven ze gewoon antwoord.”
De politiewoordvoerder vult aan: “Als jij je rug keert en wegloopt, krijg je geen klappen van de ME. Draai je gewoon om en probeer weg te komen.”
13. Kun je een klacht indienen over politiegeweld?
Ja. Wie denkt last te hebben gehad van excessief politiegeweld kan een klacht indienen bij de politie. Dat kan met een formulier op de website. “Een laagdrempelige procedure,” zegt advocaat Van der Steeg. “Je kunt dan een bemiddelingsgesprek aangaan met de agent. Als dat je niet tevreden stelt, kun je door naar de klachtencommissie.” Je kunt ook aangifte doen bij de politie. Dan rijst de vraag: is dat dan niet raar, aangifte doen bij de politie tégen de politie?
Deze worden behandeld door een aparte afdeling van de politie, het bureau Veiligheid, Integriteit en Klachten (VIK). Jaap Timmer zegt dat elke burger het recht heeft om aangifte te doen. Die moet dus altijd worden opgenomen.
De politie meldt dat er ‘meerdere klachten’ zijn binnengekomen bij VIK omtrent de demonstraties. Om hoeveel klachten het gaat, wil de politie niet zeggen. “Of deze klachten ook leiden tot een aangifte, moet nog blijken,” aldus de woordvoerder.
PersVeilig heeft twee meldingen ontvangen over het gedrag van de politie. De politie zou de betreffende journalisten in hun werk hebben belemmerd door ze niet langs de ME-linie te laten. Na opmerkingen hierover zouden de journalisten agressief bejegend zijn door agenten. Een fotograaf van Het Parool kreeg donderdag 9 mei op het Spui te maken met politiegeweld.
14. Wanneer mag je demonstreren?
Demonstreren is in Nederland een grondrecht. Demonstraties kunnen aangemeld worden bij de gemeente, maar dat hoeft niet. Door een protest aan te melden, kan de overheid ervoor zorgen dat de demonstratie veilig verloopt – bijvoorbeeld door wegen af te zetten of extra politie in te schakelen. In principe mogen mensen overal demonstreren.
Het demonstratierecht is echter niet absoluut. De overheid mag een demonstratie beperken, verbieden of beëindigen op basis van de Wet openbare manifestaties (Wom): bij gevaar voor de gezondheid, het verkeer of de openbare orde. In Amsterdam wordt dat besloten door burgemeester Femke Halsema in de zogeheten driehoek met de hoofdcommissaris van politie Frank Paauw en de hoofdofficier van justitie René de Beukelaer.
Zij hebben allemaal andere verantwoordelijkheden. De burgemeester bewaakt de openbare orde. Zij kan besluiten tot beëindiging van een demonstratie, bijvoorbeeld wanneer de demonstranten haar voorschriften niet naleven. De politie is als het ware het instrument van de burgemeester.
De officier van justitie kan adviseren de demonstratie te beëindigen als er wetsovertredingen plaatsvinden. Dat gebeurde bijvoorbeeld op woensdag 8 mei op het Rokin: de hoofdofficier had concrete aanwijzingen dat er sprake was van strafbare feiten, zoals vernieling.
Bij universiteitsprotesten ligt de bal in eerste instantie bij het bestuur. Demonstranten dienen zich te houden aan de regels van universiteit. Als die worden overtreden, kan het college van bestuur aangifte doen en de burgemeester vragen gebouwen of erven te ontruimen.URL https://www.parool.nl/nederland/wanneer-mag-de-mobiele-eenheid-ingrijpen-op-een-uva-protest-en-13-andere-vragen-over-de-me~bfa154db/ Persons JS Timmer