Wie is de baas op Urk? Hoe de dubbele moraal het vissersdorp parten speelt: ‘Het liefst lossen ze het onderling op’

Press/Media: Expert Comment

Description

Rellen op Urk door de avondklok. Alwéér rellen op Urk, na de eerdere ongeregeldheden rondom het vuurwerkverbod. Een GGD teststraat in de brand, slechts twee aanhoudingen en langdurig nauwelijks politie te zien. Het roept de vraag op: wie is er de baas op Urk? Een vraag die in het vissersdorp ergernis oproept. ,,Het is hier geen vrijstaat!”
Zat zijn ze in Urk van journalisten. Altijd maar weer naar Urk kijken, terwijl elders in het land ook rellen zijn. ,,Geen wonder dat de Urker bevolking hier toentertijd tegenin ging.”
Toentertijd? Ja, deze woorden over de vaderlandse pers staan in een essay over ongeregeldheden met de ‘juugd’ (jeugd op z’n Urks, red.) tegen het einde van de jaren 50. Douwe Pereboom - 74 jaar, geboren op Urk en woonachtig in Friesland - schreef het essay: ‘Nozems op Urk’. Over rellen, het ongenoegen over de pers en een rechter die extra straf oplegde, omdat de Urker bevolking het gezag zou tegenwerken.


Negatief afgeschilderd
Terug naar het heden. Op een regenachtige dag op Urk - een kraan ruimt de laatste resten van de verbrande teststraat op - blijkt dat de bevolking nog altijd met een kritische blik naar de pers kijkt. Praten willen de meesten niet en als er al een uitleg volgt, dan anoniem. ,,Echt, wat er gebeurd is, met die teststraat, is mega-fout" zegt een inwoonster die haar boodschappen in de auto laadt maar het wordt enorm opgeblazen. Het zijn een paar rotte appels en heel Urk wordt er op aangekeken." 
Ook een jonge vrouw met kinderwagen heeft geen goed woord over voor de brandstichters, maar dat de jeugd de straat opging die avond snapt ze maar al te goed. ,,Er is zoveel frustratie, wanneer krijgen we onze vrijheid terug? De maat is vol en dat wilden ze laten zien. Ja, en dan gaan er een paar te ver en staat de rest er omheen. Maar echt, ik heb nog niemand gesproken die het eens is met die rellen.’’
Veel Urkers schamen zich na de rellen, weet schrijfster en historica Eva Vriend, die meerdere boeken over deze regio schreef. ,,Ik sprak een oudere man. Het negatieve nieuws deed hem echt pijn. Hij schaamt zich voor die rotjongens in de haven. De eerste oplossing die bij hem opkomt is: we hangen de foto’s van de daders op, zoeken hun families en gaan het gesprek aan. Een typische oplossing voor een hechte gemeenschap.” 
Voetbalvader
Die methode was eerder al succesvol. Bij de rellen rondom oud en nieuw en het vuurwerkverbod, gingen Urker vaders zelf de straat op om nieuwe ellende te voorkomen.  Vriend: ,,Als je wordt aangesproken door de vader van je oude teamgenoot bij de voetbal of een vader van een voormalig klasgenoot, dan luister je wel.”Het ligt op Urk wel genuanceerder dan het idee dat ‘alles wel even onderling wordt opgelost.
Appgroepen
Dat jonge Urkers zich massaal hebben verzameld in appgroepen, is niet uniek, vindt Vriend. Relschoppers in andere steden communiceren ook via Telegram en apps. ,,De nieuwsgierige aard van Urkers speelt misschien wel mee. Als ze zien dat er iets loos is in de haven, dan gaan ze kijken. Zeker de jeugd die nu tijdens corona ‘s avonds weinig te doen heeft.” 
Wie is de baas op Urk? Vriend heeft niet lang nodig om het antwoord te geven. ,,De hechte gemeenschap zelf.” Maar het ligt op Urk wel genuanceerder dan het idee dat ‘alles wel even onderling wordt opgelost’, benadrukt Vriend.
Geen respect?
,,Je hoort vaak mensen zeggen dat er op Urk geen respect is voor de politie, omdat die niet van Urk komt. Maar voor het gros van de Urkers gaat dat niet op. Er is juist wel respect voor de politie. Onder de jeugd is het respect er minder, maar dat is eigenlijk niet anders dan in andere steden. Het klinkt vreemd en vervelend om het zo te zeggen, maar voor Urk was ik blij dat het rondom de avondklok ook in andere steden misging...”
Eén van die ‘Urker agenten’ was voormalig wijkagent Mark Cobussen. Hij zwaaide onlangs af, maar krijgt nog regelmatig telefoontjes van Urkers die om advies vragen. En dat terwijl hij niet van Urk komt. Cobussen lachend: ,,Het is echt niet zo dat iedereen van buiten met wantrouwen wordt aangekeken. Als ze je vertrouwen, kun je volledig van ze op aan. Urkers zijn net normale mensen…”
Biertje
Cobussen werkte tien jaar als wijkagent. ,,Ik was ieder moment van de dag bereikbaar. Maar het liefst lossen ze alles onderling op. Dan hoorde ik van een vechtpartij en bleken de betrokkenen een uur later alweer met elkaar een biertje te drinken aan de bar. Hadden ze alles al uitgepraat.”
Hij wil de rellen op geen enkele manier goedpraten, maar ziet de motieven wel. ,,Alles zit dicht, de barretjes. Alles. Er is een klein groepje dat voor de problemen zorgt, ik schat 20 à 30 man. De rest is gewoon heel nieuwsgierig en komt kijken. Dat is wel typisch Urk, die nieuwsgierigheid. Zeker nu er tijdens corona niets anders te doen is.”
Veel jeugd
Hij vervolgt: ,,En er is relatief gezien veel jeugd op Urk. De meerderheid keurt rellen en brandstichting af. Het is altijd een klein groepje dat verder gaat. Dat was vroeger ook al zo. Ik denk dat de oplossing ook nu weer van binnenuit moet komen. Hadden ouders in kunnen grijpen? Lastig. Die jongens gaan overdag de deur uit, naar vrienden bijvoorbeeld, en dan weet je niet precies wat ze doen.”
Een moeder die met haar tienerzoon op straat loopt beaamt het. ,,Veel jongens zijn de hele week op zee, als ze vrijdagavond terugkomen gaan ze hun eigen gang, willen vertier. Het is echt niet zo dat ze op de bank zitten en dat je kunt zeggen: ‘jij blijft vanavond thuis‘. Wat moet je dan doen? Ze de autosleutels afpakken?"
Luisteren
De al eerder genoemde Douwe Pereboom schrijver van het essay ‘Nozems op Urk’ vindt de vraag wie de baas is op Urk niet zo interessant. Liever beantwoordt hij de vraag waarom er op Urk rellen zijn. Je zou kunnen zeggen dat de wens om zich af te zetten tegen het gezag op Urk misschien meer aanwezig is dan in andere plaatsen. Ze doen graag stoer zo werkt dat in een vissersgemeenschap.”Urk een soort vrijstaat waar de politie niets te zeggen heeft? Nou nou… We moeten het niet overdrijven
Jeugdzonden vergeven
Daar komt bij dat ‘de pret’ over is zodra de jeugd trouwt. Jeugdzonden worden dan vergeven. Dan moet je je inpassen in de sociale structuur.” Dus het is niet vreemd stelt Pereboom dat jonge Urkers voor die tijd de grenzen opzoeken. Dat doen overigens alle jongeren.” 
Pereboom wil de rellen van nu overigens niet een-op-een vergelijken met die van de jaren 50. Destijds noemde de officier van justitie zo staat in de kroniek verveling als één van de redenen voor de ongeregeldheden. De rechter oordeelde echter dat de Urkers het gezag tegenwerkten en legde een zwaardere straf op.
Voetbalsupporters
Hoe kijken hoogleraren aan tegen de vraag wie er de baas is op Urk? Heeft de politie er wel iets te vertellen? Jaap Timmer van de Vrije Universiteit trapt meteen op de rem. Urk een soort vrijstaat waar de politie niets te zeggen heeft? Nou nou… We moeten het niet overdrijven. De ene gemeenschap is inderdaad wat gevoeliger voor handhaving dan een andere. Maar het is geen wildwest op Urk.”
Hij merkt dat er op Urk maar ook in andere steden waar rellen waren vanuit de gemeenschap zelf acties worden ondernomen om nieuwe ongeregeldheden tegen te gaan. In sommige steden werpen voetbalsupporters zich op;  op Urk is direct na de brand bij de teststraat een geldinzamelingsactie begonnen. Een gevoel van saamhorigheid. Ik vermoed dat een flink deel van Urk zich doodschaamt voor de rellen. Maar de dwingende moraal is vaak wel: de rijen gesloten houden en niets uiten.”
Initiatiefnemer van die inzameling is Jan Baarssen (21). Hij is beheerder van een appgroep met 250 Urker jongeren en was zelf ook bij de haven zaterdagavond maar vertrok voor de brand. Dat ging veel te ver zegt hij. De inzamelingsactie is bedoeld om dat te onderstrepen. Negenduizend euro staat er al op de teller. Tegelijk zag hij op Instagram een oproep om dit weekeinde wéér te rellen. Ik heb gelijk contact opgenomen met die jongen en vroeg: waarom doe je dit nou? Hij zei: anders heb je van die saaie weekeinden...’’Dreigen met een strafblad lokt jongeren alleen maar uit. Dan willen ze laten zien dat ze niet bang zijn
Of de jeugd de dienst uitmaakt in het dorp? Zeker niet zegt hij. Er is een groep die ja zegt en nee doet dat is voor de ouders lastig. En Urkers zijn nu eenmaal koppig.” En hoewel hij het niet eens is met de rellen stoort Baarssen zich aan de toon van de burgemeester daags na de brandstichting. Door te dreigen met een strafblad en extra politie-inzet lokt hij sommige jongeren alleen maar meer uit. Dan willen ze laten zien dat ze toch niet bang zijn. Als hij wil dat het stopt moet hij veel meer in gesprek met jongeren.”
Meelopers
Dat er na de rellen van afgelopen weekend slechts twee aanhoudingen werden verricht verbaast Timmer niet. Dat kan met de prioriteiten te maken hebben. De politie kan eerst gekozen hebben voor het beperken van de schade en later het gespuis binnenhalen. Aanhoudingen kunnen tot escalatie leiden en je bent personeel kwijt voor het afwikkelen van de aanhoudingen. Mogelijk was daar niet in voorzien.”
Het verbaast me niet dat tijdens de rellen dezelfde personen en auto’s werden gezien als in december. Naast de vaste meelopers met wie je het gesprek kunt aangaan zijn het vooral notoire relzoekers. Hopelijk denkt de rechter mee door hen fors te straffen. Daarnaast moet je proberen om met hen de mensen om hen heen in contact te komen zodat volgende rellen voorkomen kunnen worden.”
Niet accepteren
Timmer: Het betekent niet dat je rellen moet accepteren. Al twee of drie eeuwen lang is rellen met de politie een geliefde volkssport. Het is wel curieus dat Urk er al zo lang in blijft hangen. Daar moet een programma voor komen. Een goed voorbeeld is Genemuiden waar decennia geleden jaarlijks brommerrellen waren. De politie is veel in gesprek geweest met jongeren en de rust is teruggekeerd.”
Otto Adang bijzonder hoogleraar Veiligheid en Collectief gedrag bij de Rijksuniversiteit Groningen deed onderzoek naar rellen en ongeregeldheden in ons land tijdens de jaarwisseling. De conclusie? De schade die tijdens dit feest wordt veroorzaakt is relatief gezien in plaatsen op de Biblebelt hoger dan elders in het land. Anderhalf tot twee keer zo hoog zelfs.”
Biblebelt
Het gaat volgens Adang om een breder fenomeen. Je ziet het in plaatsen met hechte gemeenschappen en grote sociale cohesie. In de Biblebelt maar ook in volkswijken. Vaak zie je daar een effect dat problemen intern blijven. Soms staan ouders er bij en die zeggen dan: dat deden wij vroeger ook of zelfs heftiger. Er zijn verhalen bekend over mensen die naar de politie stapten en wiens ruiten vervolgens werden ingegooid.”
Op dit soort plekken heerst volgens Adang een dubbelzinnige houding tegenover gezag. Aan de ene kant is het gezag via God aangewezen en zijn ze dus heel gezagsgetrouw. Aan de andere kant is het de overheid die in hun ogen van alles fout doet.” Daarnaast zien ze burgemeesters agenten en predikanten als passanten weet Adang. Mensen van buiten die weer weggaan. Als ze vinden dat de overheid zich onterecht met hen bemoeit dan grijpen ze zelf in.”
ME
En de politie zelf? Gaat die anders te werk op Urk dan in andere plaatsen? Nee” zegt woordvoerder Ellen de Heer. Wij werken vanuit hetzelfde strafrecht en volgens dezelfde principes waarbij de politie zoveel mogelijk in verbinding is met de bevolking.” Is de politie de baas op Urk? De Heer: Een veilig Urk doen we samen. Wij werken samen met veel partners zoals gemeente maar ook de inwoners hebben een eigen verantwoordelijkheid om bij te dragen aan een veilige leefomgeving.”
Stakkers
Die handschoen wordt in elk geval opgepakt door snackbarhouder Meindert Kramer. Hij ergert zich groen en geel aan ‘stakkers‘ die ook dit weekeinde weer willen ‘slopen‘. Een toelichting wil hij niet geven vanachter de toonbank van zijn Kwalitaria De Bolder maar op Facebook is hij klip en klaar. Beste jongeren van Urk wees geen stakker! Beste oudere: Als wij dit op Urk laten gebeuren dan zijn we geen knip voor de neus waard", schrijft hij. Hij roept zoveel mogelijk mensen op om zich te melden bij een ouderenwacht. ,,We weten dat dit werkt, dus neem je verantwoordelijkheid, ook als je vroeger, (net als ik) zelf een kalf bent geweest. Urk verdient dat het nu eens klaar is!"

Period30 Jan 2021

Media coverage

1

Media coverage