Religion as Ecological Resource in the Anthropocene: The Imago Dei in a Time of Mass Extinction

One of the most destructive developments in the Anthropocene (the current geological epoch) is the mass extinction of species. Since the human factor is critical here, it matters profoundly how the role of humans vis-à-vis the earth’s biodiversity is construed. This project investigates in which way the Judeo-Christian religious tradition (2.4 billion adherents worldwide) may contribute to this debate. In particular, its seminal notion that humanity, unlike other animals, has been created ‘in the image of God’ (imago Dei) is analyzed. What potential (if any) does this notion have for addressing the issue of mass extinction and promoting ecological responsibility?

We leven vandaag in het antropoceen, ‘het tijdperk van de mens’: niet eerder hebben menselijke activiteiten zo’n grote invloed gehad op de aarde en het klimaat. Een van de schadelijkste menselijke invloeden betreft de enorme uitstervingsgolf die zich voltrekt in de dieren- en plantenwereld als gevolg van menselijk handelen. Geesteswetenschappers zijn het erover eens dat het in dit verband van groot belang is hoe we ons de positie en de rol van de mens ten opzichte van al het andere aardse leven voorstellen. Zolang we alleen gericht zijn op menselijke belangen (‘antropocentrisme’) zal de huidige massa-extinctie zich onverminderd doorzetten. Daarom is het zeer urgent om te onderzoeken hoe we een meer betrokken houding kunnen ontwikkelen tegenover niet-menselijke levensvormen. Hierbij speelt de invloed van onze seculiere en religieuze levensbeschouwingen een grote rol. Die bepalen immers hoe we de wereld en onze eigen plek daarin beschouwen en bieden op dit punt veelal een overkoepelend narratief.
Dit onderzoeksproject gaat na hoe de joods-christelijke religieuze traditie (2,4 miljard aanhangers) een bijdrage kan leveren aan de discussie over een duurzame en biodiverse toekomst. In het bijzonder wordt de invloedrijke maar omstreden religieuze notie dat de mens – in tegenstelling tot andere dieren – ‘naar het beeld van God’ geschapen is (vgl. Genesis 1:26-28) kritisch onder de loep genomen. Door de eeuwen heen hebben gelovigen een beroep gedaan op deze notie van de mens als Gods beeld (imago Dei) om de speciale en bevoorrechte positie van de mens in of tegenover de natuur te verdedigen. De mens zou namelijk op unieke wijze iets van God / het transcendente weerspiegelen. Sommigen hebben dit zo uitgelegd dat de mensheid bóven de natuur geplaatst is, zodat ze ermee mag doen wat ze wil. Anderen stellen juist dat de mens een speciale verantwoordelijkheid gegeven is om zorg te dragen voor diens medeschepselen.
De onderzoeksvraag van dit project luidt wat de potentie is van de notie imago Dei om het probleem van door de mens veroorzaakte extinctie aan de orde te stellen en ecologisch verantwoordelijkheidsbesef te bevorderen. Oftewel, hoe bruikbaar is het imago Dei-begrip in het huidige discours over dier- en milieu-ethiek? Impliceert het dat de mens extinctie actief tegen dient te gaan, zoals een groep eco-theologen recent heeft beweerd? Of laten de bijbelse teksten zo’n uitleg helemaal niet toe, zodat deze niet overtuigend zal zijn en we er beter aan doen ons te richten op andere oplossingen? Om deze vragen te beantwoorden, past dit project enerzijds methoden toe uit bijbelwetenschap en systematische theologie (de wetenschappelijke reflectie op religieuze geloofsinhouden). Anderzijds maakt het gebruik van environmental humanities scholarship dat de relaties tussen mensen en andere dieren analyseert in de context van extinctie en deze relaties op narratieve wijze verbeeldt om zo het menselijk verantwoordelijkheidsbesef te bevorderen.