Burgercollectieven in Nederland: een conceptuele en empirische verkenning

Research output: Book / ReportReportAcademic

Abstract

Dit rapport doet verslag van een verkennend onderzoek voor het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties naar burgercollectieven. Burgercollectieven zijn initiatieven van groepen burgers die zich vrijwillig en zonder winstoogmerk inzetten voor maatschappelijke doelen, ten dienste van algemeen nut of groepsbelangen, open staan voor iedereen, en met maatschappelijk geaccepteerde middelenwerken.De maatschappelijke en wetenschappelijke aandacht voor burgercollectieven neemt internationaal toe. Nederland telt een groot aantal burgercollectieven op vrijwel alle maatschappelijke terreinen, waaronderwelzijn, wonen, energie, gezondheid, cultuur, en natuur en milieu. Gegevens van de Kamer van Koophandel laten een duidelijke toename zien van het aantal coöperaties in Nederland, zowel op het terrein van ideële, belangen-en hobbyverenigingen, energie, en zorg.

Van het aantal burgercollectieven in Nederland waren nog geen eerdere schattingen bekend. Op basis van steekproeven uit gegevensbestanden van acht koepelorganisaties voor maatschappelijke initiatieven presenteren we dit rapport een eerste grove schatting van het aantal burgercollectieven in Nederland: dat zijn er minstens 7.400. Het totaal aantal burgercollectieven in Nederland is zeker hoger omdat slechts een deel van alle burgercollectieven is aangesloten bij de koepelorganisaties die we in dit onderzoekkonden betrekken.Acht op de tien burgercollectieven in de steekproef voor de empirische verkenning zijn lokaal actief. Twee derde werkt aan maatschappelijke en sociale doelen. Drie kwart van de burgercollectieven die we in de gegevens aantroffen hebben de statusvan Algemeen Nut Beogende Instelling (ANBI). Omdat burgercollectieven in de regel geen jaarverslagen publiceren kunnen we geen goede schatting maken van hun economische waardein termen van omzet, vrijwilligers, of bereikte resultaten. Wetenschappelijk gezien is het ingewikkeldentijdrovend om de maatschappelijke impact van burgercollectieven vast te stellen. De maatschappelijke waarde van burgercollectieven ligt vooral in de directe betrokkenheid van burgersbij maatschappelijke uitdagingen op allerlei beleidsterreinen, en in de innovaties die uit burgercollectieven voortkomen.
Nederland telt internationaal gezien een hoog percentage vrijwilligers. Uitbevolkingssteekproeven voor het onderzoek “Geven in Nederland” weten we dat ongeveer drie op de tien inwoners van Nederland jaarlijks actief meehelptbij lokale maatschappelijke initiatieven. Het percentage van de bevolking dat diensten gebruikt van burgercollectieven is onbekendmaar ligt vrijwel zeker hoger. We hebben nog weinig zicht op de levenscyclus, de overlevingskansen en duurzaamheid van burgercollectieven. Burgercollectieven die ontstaan als kleinschalige initiatieven van een paar betrokken burgers kunnen bij gebrek aan succes al snel een stille dood sterven, maar ook door actieve mobilisatie van vrijwilligers, verwerving van duurzame bronnen van inkomsten en professionalisering uitgroeien tot grotenon-profitorganisatiesof totsociale ondernemingen en coöperaties die winst uitkeren aan leden.Om alle burgercollectieven in Nederland goed in beeld te krijgen is meer onderzoek en meer gestructureerde verzameling van meer gedetailleerde gegevens van groot belang.Deze verkenning laat zien dat er in Nederland minstens 7.400 burgercollectieven zijn. De omvang van de middelen die zij mobiliseren voor maatschappelijke doelen en de maatschappelijke opbrengsten van burgercollectieven isin potentie heel groot. De steekproeven waarop het onderzoek gebaseerd is zijn echter klein, en gaan over een beperkt aantal koepels van burgercollectieven. In toekomstig uitgebreider onderzoek zal het totaal aantal geïdentificeerde burgercollectieven zeker toenemen. Met een longitudinale monitor van burgercollectieven kan de overheid de ontwikkeling van het aantal burgercollectieven in Nederland volgen en beter met hen samenwerkenaan maatschappelijke opgaven.Burgercollectieven zijn onmisbare maatschappelijke krachtendie bijdragenaan de kwaliteit van de samenleving. Zij doen dat in vier soorten relaties met de overheid en de markt. Burgercollectieven kunnen1) een aanvulling zijnop de overheid en de markt, maar daar ook 2) voor in de plaats komen, 3) ermee actief in strijd zijn,en 4) leidend in zijn:als uitvinder, wegbereider en voorbeeld voor de overheid en de markt.In alle vier de relaties hebben burgercollectieven baat bij autonomie en ruimte voor eigen initiatief. Een goede samenwerking met de overheid is daarom gebaat bij een opstelling van de overheid die niet is ingegeven door wantrouwen en controle, maar door vertrouwen en verantwoordelijkheid. Met zo’n instelling kan de herontdekking van het particulier initiatief tot een productieve samenwerking leiden.
Original languageDutch
Number of pages56
Publication statusPublished - 2024

Funding

FundersFunder number
Ministerie van BZK

    Cite this