Digitale drempels: knelpunten voor legaal digitaal aanbod in de creatieve industrie

Dit rapport beschrijft de knelpunten bij het tot stand komen van een volwaardige markt voor
digitale distributie en exploitatie van muziek, films en series, games en boeken. Onderscheid
wordt gemaakt tussen economische, juridische, en technische knelpunten. It takes two to tango:
knelpunten kunnen bestaan aan de kant van de aanbieder en aan de kant van de consument.
Ook kunnen er knelpunten bestaan bij het tot stand komen van de transactie, die te maken
hebben met de kosten of veiligheid van de betaling.

Voor het onderzoek is een mix van methoden ingezet: literatuurstudie, interviews met
actoren in de diverse geledingen van de onderzochte sectoren en een online enquête onder
een representatief consumentenpanel.

Alles overziend blijken er markante verschillen te bestaan tussen de sectoren. In de
muziekindustrie is het aanbod inmiddels op orde. Er zijn zowel download- als
streamingdiensten die een bijna compleet aanbod hebben, zij het dat de business case van
streamingdiensten zich feitelijk nog moet bewijzen. Daarnaast zijn er tal van diensten gericht
op specifieke genres. De drempel die er aan de aanbodzijde bestaat door de versnippering
van rechten is door enkele aanbieders inmiddels genomen. In termen van het aantal
aanschaffen is de markt met 40 % ook zeer substantieel, maar in omzetaandeel blijft de
markt in Nederland achter, ook op een aantal andere landen. De onderliggende drempel is
vermoedelijk dat het legale online aanbod zich op de criteria die voor de consument het
belangrijkste zijn, namelijk verkrijgingsgemak, beschikbaarheid van titels en prijs,
onvoldoende gunstig afsteekt ten opzichte van het illegale aanbod enerzijds en fysieke
dragers anderzijds.

Het aanbod van audiovisuele werken loopt achter op de muziekindustrie en is minder
volledig en meer versnipperd. Dat heeft onder meer te maken met windowing (getrapte
beschikbaarstelling van audiovisuele producties aan het publiek) en rechtenproblematiek. De
markt voor online AV-consumptie staat dan ook nog in de kinderschoenen en zolang de
compleetheid en actualiteit van het legale aanbod achterblijft op het illegale aanbod zal dat zo
blijven. De VoD-markt ontwikkelt zich wel gunstig. Hoewel de compleetheid van dit aanbod
onder meer door windowing te wensen overlaat, laat deze markt sterke groei zien.

In de markt voor games zijn er nauwelijks nog drempels voor digitale distributie. Digitale en
fysieke distributie zijn complementair. Sommige games worden überhaupt niet fysiek
geproduceerd en de online markt is groot, maar voor eerste aanschaffen kiezen consumenten
nog vaak voor de fysieke distributie. Dit hangt samen met de grote omvang van deze
bestanden, in combinatie met het feit dat online distributie geen of bijna geen prijsvoordeel
biedt.

De markt voor e-boeken is spiegelbeeldig aan die voor muziek: voor e-boeken blijft
vooralsnog het aanbod juist achter en lijkt de Nederlandse consument harder te willen dan
de aanbieders. Nieuwe boeken komen steeds vaker ook als e-boek uit, zij het soms nog metenige vertraging. Maar de zogeheten backlist, de lijst met oudere titels die niet meer actief
door de uitgever op de markt gezet worden, is nog amper digitaal beschikbaar. Bij oudere
titels is niet altijd duidelijk wie de digitale exploitatierechten in handen heeft. De beperkte
omvang van het taalgebied speelt ook een rol: het digitaliseren van een ouder Nederlandstalig
boek zal zich minder snel terugverdienen dan een Engels of Frans boek.

Tot slot dient te worden opgemerkt dat de digitale markten zeer dynamisch zijn. Dit blijkt
onder meer uit de progressie van de muzieksector, waar veel knelpunten die enkele jaren
geleden nog actueel waren, inmiddels zijn overwonnen. Ook in andere sectoren blijken
sommige drempels overkomelijk. Zo signaleren gesprekspartners dat minimumgaranties over
afname van audiovisuele werken terrein verliezen en daarmee een steeds kleinere drempel
voor contentaanbod vormen. Dat biedt hoop dat ook de drempels die in dit rapport
geconstateerd worden, uiteindelijk zullen zijn geslecht.