Tussen wal en schip: Etnografische inzichten in havenbeveiliging

De commerciële scheepvaart is verantwoordelijk voor het wereldwijd transporteren van ruim 90% van alle producten die wij consumeren (George 2013). De grootste en meest actieve haven van Europa is Rotterdam, gevolgd door Antwerpen en Hamburg (Eski 2016a). In deze en andere havens spelen de havenpolitie, douane en private beveiliging een belangrijke rol. Zij zorgen ervoor dat de goederenstromen niet verstoord worden door criminaliteit en terrorisme. Doordat de EU sterk inzet op terrorismebestrijding in ‘transport hubs’ ter bevordering van de EU-grensbewaking, wordt robuuste havenbeveiliging nodig geacht (Malcolm 2016). Kortom, de havenbeveiliging van Rotterdam, Hamburg en Antwerpen, hoewel lokaal georganiseerd, dient het supranationale belang van een veilig ‘fort Europa’ (Tujan e.a. 2004). De havens zijn afgesloten bedrijfsterreinen, waar een kleine verstoring – die ook veroorzaakt kan worden door havenveiligheidsactoren zelf – aanzienlijke gevolgen heeft voor de 24/7-activiteiten die er plaatsvinden, en uiteindelijk voor het internationale transport. Daarom dienen havenveiligheidsactoren de haven (schijnbaar) veilig en aantrekkelijk te houden, opdat de 24/7-bedrijvigheid ongestoord door kan gaan.
Deze bijdrage laat zien hoe operationele havenveiligheidsactoren zorgen voor havenveiligheid en hoe zij dat zelf beleven. Er ligt een focus op de manier van omgaan met en betekenis geven aan de spanning tussen economische belangen en veiligheidsdoeleinden.1 Het artikel is gebaseerd op een etnografisch studie, uitgevoerd tussen 2010 en 2016, naar (professionele) identiteitsvorming van operationele havenpolitieagenten, douaniers en private havenbeveiligers werkzaam in de havens van Rotterdam en Hamburg (Eski 2011, 2012, 2016a, 2016b). Verkend wordt hoe zij havencriminaliteit en terrorisme proberen te voorkomen, zonder dat zij zelf door hun werk de goederenstroom belemmeren. Echter, is dat wel mogelijk? En zo nee, als zij de belemmering (denken te) worden die zij juist buiten de haven proberen te houden, hoe beïnvloedt dat hun betekenisgeving aan hun werk en hun professionele identiteit? De bevindingen gaan in op hun visies op en interacties met het management, collega’s, andere veiligheidsactoren, het maritieme en havenbedrijfsleven, en havencriminaliteit en terrorisme.
Er is nog maar weinig onderzoek gedaan naar havenbeveiliging (Brewer 2014; Eski 2011; Zaitch 2002). Dat is verrassend te noemen, omdat door de geschiedenis heen de enorme groei van havens heeft geleid tot unieke kwesties rondom havencriminaliteit en -beveiliging, waaruit verschillende (samenwerkings)vormen van publieke en private veiligheidsactoren zijn ontstaan (Leloup 2015, p. 131). Reden te meer om deze etnografie uit te voeren.