Verantwoordelijkheid, veiligheid en strafrecht: Over het bestraffen van feilbaarheid

Deze bijdrage analyseert strafzaken tegen professionals na incidenten en ongelukken
– een onderbelicht fenomeen – als pogingen om de maatschappelijke illusie van
maakbaarheid te herstellen en morele sentimenten te bevredigen. Straf voor individuele
professionals blijkt echter veel verzet onder collega-professionals te genereren
en weinig maatschappelijk enthousiasme op te leveren. Bovendien wijzen veiligheidswetenschap
en -praktijk erop dat het bestraffen van professionele fouten
gemakkelijk leidt tot méér onveiligheid én de realiteit miskent dat systeemfactoren
doorgaans in belangrijker mate bijdragen aan ongelukken dan individuele fouten.
Dat roept de vraag op of strafrechtelijke verantwoordelijkheid voor ongelukken op
systeemniveau gesitueerd moet worden, zoals in recente strafzaken tegen gemeentelijke
overheden gebeurde. Een korte verkenning leidt tot de conclusie dat het
bestraffen van ‘systeembeheerders’ ondanks positieve kanten ook negatieve consequenties
kan hebben. Idealiter zouden bestuurders de behoefte aan strafrecht reduceren
door pro-actiever en ruimhartiger verantwoordelijkheid te nemen voor het
aandeel van hun organisatie in ongelukken.

This paper analyses various landmark criminal cases in the Netherlands that saw individual professionals being blamed for allegedly contributing to safety-critical events occurring in the past twenty years. These cases can be seen as symbolizing an increasingly risk-averse society whose expectations of human capacity for securing safety have reached unprecedented levels. In this view, punishing professionals who make dangerous mistakes serves to re-establish the illusion of being in control and to satisfy emotions. In practice, however, the prosecution of professional error appears to be somewhat out of touch with public sentiment, as responses to the cases discussed revealed little public support and a backlash among professionals. Moreover, safety science and practice claim that punishing individual error tends to undermine safety and overemphasizes the role of individual error compared to systemic failures. This begs the question of whether criminal liability should be imposed at the system level, as recently happened when local governments were sentenced following fatalities on dangerous road spots. Sentencing ‘system administrators’ may have advantages, but probably produces negative effects as well. Therefore, it would be ideal if administrators reduced the need for resorting to criminal law by proactively and generously taking responsibility for their organisation’s share in accidents.